ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಈ ಸರಣಿಯಲ್ಲಿ ಡಾ ಉಮಾ ವೆಂಕಟೇಶ್ ಅವರ ಎರಡನೆಯ ಲೇಖನ ಇದು.

1895 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು, ಸಾಹಿತ್ಯ, ವಿಜ್ಞಾನ, ಶಾಂತಿ ಹೀಗೆ ಹಲವು ರಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಸಾಧನೆಗೈದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ನೀಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಈಗ ಸುಮಾರು 115 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ನಡೆದುಬಂದಿದೆ. ಒಂದು ಉನ್ನತ ಸಮಿತಿಯ ಸದಸ್ಯರು ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ನಿರ್ಧರಿಸುವ ಈ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ನೋಬೆಲ್ ಸಮಿತಿ ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಎಡವಿದ ಪ್ರಸಂಗಗಳಿವೆ. ಹಲವೊಮ್ಮೆ ಸಾಧಕ ವ್ಯಕ್ತಿ ನಿಧನಹೊಂದಿದರೆಂದೋ, ಇಲ್ಲಾ ಲಿಂಗಬೇಧ, ವರ್ಣನೀತಿ, ರಾಜಕಾರಣ, ಅಥವಾ ಈರ್ಷೆ ಅಸೂಯೆಗಳ ಕಾರಣವೋ, ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನೋಬೆಲ್ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅನ್ಯಾಯಗಳು ಜರಗುತ್ತಲೇ ಇದೆ. ಮಹಿಳೆಯರು ಇದಕ್ಕೆ ಬಲಿಯಾಗಿರುವ ಅನೇಕ ನಿದರ್ಶನಗಳಿವೆ. ಅದನ್ನು ಓದುಗರಿಗೆ ಹೇಳುವ ಈ ಸರಣಿಯ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಎರಡನೆಯ ಮಹಿಳೆ, ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಾ ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಪ್ರಸಂಗ ನಿಜಕ್ಕೂ ಅನ್ಯಾಯವಾದ ಸಂಗತಿಯೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿದ್ದ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಾ ಲೆವಿಟ್ ನಡೆಸಿದ ಅನ್ವೇಷಣೆ ನಿಜಕ್ಕೂ ಮಹತ್ವದ್ದು!

ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಹಿರಿಯರು ಮಕ್ಕಳೊಡನೆ ಮಾತನಾಡುವಾಗ ಹಲವೊಮ್ಮೆ ವಿನೋದವಾಗಿ, “ಅಯ್ಯೋ ಮಕ್ಕಳಾ, ಆಕಾಶದಲ್ಲಿರುವ ತಾರೆಗಳನ್ನೂ, ತಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಕೂದಲ ಎಳೆಗಳನ್ನೂ ಎಣಿಸಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವೇ?” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ನೆನಪಿದೆ. ಯಾರಾದರೂ ಕೂದಲ ಎಳೆಗಳನ್ನು ಎಣಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೋ ಇಲ್ಲವೋ ತಿಳಿಯದು, ಆದರೆ ನನ್ನ ಲೇಖನದ ಪ್ರಧಾನ ವ್ಯಕ್ತಿ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳು 1800ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ಒಬ್ಬ ಮಾನವ ಗಣಕಯಂತ್ರದ ತೆರದಲ್ಲಿ ಆಕಾಶದ ತಾರೆಗಳನ್ನು ಎಣಿಸಿದ ಕಾರ್ಯವಂತೂ ಸತ್ಯವಾದ ವಿಷಯ. 19 ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಮೆರಿಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರತಿಷ್ಟಿತ ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಖಗೋಳ ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದಲ್ಲಿದ್ದ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಅಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ, ಆಕಾಶದಲ್ಲಿನ ಸುಮಾರು 500,000 ದಷ್ಟು ಬೃಹತ್ ಸಂಖ್ಯೆಯ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಂದ ಹೊಮ್ಮುವ ಬೆಳಕನ್ನು ವಿಂಗಡಿಸುವಂತಹ ಒಂದು ಭಗೀರಥ ಸಾಹಸವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಕರನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯಿರಲಿಲ್ಲ.  ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ದೂರದರ್ಶಕದ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಅನುಮತಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಹಾರ್ವಡಿನ ಖಗೋಳ ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ನಿರ್ದೇಶಕನಾಗಿದ್ದ ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಪಿಕರಿಂಗ್ (Edward Pikering), ಆಕಾಶದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ನಕ್ಷತ್ರವನ್ನು ನೋಡಿ, ಎಣಿಸಿ ಪಟ್ಟಿಮಾಡುವಂತಹ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯ ಕಾರ್ಯವೊಂದನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದನು. ಇದರಲ್ಲಿ ಛಾಯಾಚಿತ್ರದ ತಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಚಿತ್ರಿತವಾದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ನಕ್ಷತ್ರದ ಬಣ್ಣ, ಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಹೊಳಪನ್ನು ಬದ್ಧಗೊಳಿಸಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸುವಂತಹ ದೈಹಿಕ ಶ್ರಮದ ಕಾರ್ಯಭಾರವನ್ನು ನಡೆಸಬೇಕಿತ್ತು. ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ನಿರ್ದೇಶಕನಾಗಿದ್ದ ಪಿಕರಿಂಗ್, ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಗಂಡಸರನ್ನು ನೇಮಿಸಿದ್ದ. ಆದರೆ ಈ ಗಂಡಸರಲ್ಲಿ ಏಕಾಗ್ರತೆ ಮತ್ತು ವಿವರಗಳ ಕಡೆಗೆ ನೀಡಬೇಕಾಗಿದ್ದ ಗಮನದ ಕೊರತೆಯಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು, ಬಹಳ ಹತಾಶನಾಗಿದ್ದನು.

ಹಾಗಾಗಿ, ಮಹಿಳೆಯರು ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮೇಲಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಬಹುದೇನೋ ಎಂಬ ಆಶಾಭಾವನೆಯಿಂದ ಪಿಕರಿಂಗನು,  ಆ ಕಾರ್ಯದಿಂದ ಗಂಡಸರನ್ನು ವಜಾಮಾಡಿ, ಅವರ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ತಂಡವೊಂದನ್ನು ನೇಮಿಸಿದನು. ಅವನು ನೇಮಿಸಿದ ಈ ಮಹಿಳಾ ತಂಡವನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯ ಜನ “ಪಿಕರಿಂಗನ ಜನಾನ” (Pickering’s harem)  ಎಂದು ಲೇವಡಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ! ಪಿಕರಿಂಗನಿಗೆ ಇದರಿಂದ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವ ಕೆಲಸಗಾರರು ದೊರೆತರಲ್ಲದೇ, ಅವನು ಗಂಡಸರಿಗೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಸಂಬಳದ ಅರ್ಧದಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಮಾತ್ರಾ ಈ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದನು. ಇಲ್ಲೂ ಸಹಾ ಲಿಂಗ ಭೇದ ನೀತಿಯ ಕಾರಣದಿಂದ, ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನ್ಯಾಯವಾದ ಹಣ ದೊರಕುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ಮಹಿಳಾ ತಂಡದಲ್ಲಿದ್ದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಅರ್ಥಾತ್ ವೀಕ್ಷಕಿಯರು, ತಮ್ಮದೇ ಸ್ವಂತ ವೀಕ್ಷಣೆಯ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಾರೆಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಅವನು ತಲೆಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಮಸ್ಯೆಯಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಾರಣ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ದೂರದರ್ಶಕವನ್ನು ಬಳಸಲು ಅನುಮತಿಯಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಮೇಜಿಗೆ ಅಂಟಿ ಕುಳಿತ ಈ ಮಾನವ ಗಣಕಯಂತ್ರಗಳ ತಂಡದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳಾಗಿದ್ದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳು, ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾದದ್ದನ್ನು ಅನ್ವೇಷಿಸಿದ್ದಳು.

1868ರ ಜುಲೈ 4ರಂದು, ಅಮೆರಿಕೆಯ ಮೆಸ್ಸಾಚ್ಯುಸೆಟ್ಸ್ ಪ್ರಾಂತದ, ಲಾಂಕಾಸ್ಟರಿನ ಚರ್ಚಿನಲ್ಲಿ ಪಾದ್ರಿಯಾಗಿದ್ದ ಜಾರ್ಜ್ ರಾಸ್ವೆಲ್ ಲೆವಿಟ್ ಮತ್ತು ಅವನ ಪತ್ನಿ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಸ್ವಾನ್ (ಕೆಂಡ್ರಿಕ್) ರಿಗೆ ಜನಿಸಿದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟ್, 1892ರಲ್ಲೇ ಗ್ರೀಕ್ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಾಹಿತ್ಯ, ಗಣಿತ, ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪದವಿಯನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದಳು. ಕಾಲೇಜಿನ ನಾಲ್ಕನೆಯ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರವಚನವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳು, ಆ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ A- ಅಂಕವನ್ನು ಗಳಿಸಿದ್ದಳು. ಮುಂದೆ ಅಮೆರಿಕ ಮತ್ತು ಯೂರೋಪಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ, ತನ್ನ ಶ್ರವಣಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಳು. 1893ರಲ್ಲಿ ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಕಾಲೇಜಿನ ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ಮಾನವ ಗಣಕ ಯಂತ್ರಗಳೆಂದೇ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ, ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಪಿಕರಿಂಗನ ಮಹಿಳಾ ತಂಡವನ್ನು ಸೇರಿದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್, ಒಬ್ಬ ಗಂಭೀರ ಸ್ವಭಾವದ, ಪರಿಶ್ರಮಿ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದು ಆ ತಂಡದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ಕೆಲಸಗಾರ್ತಿಯೆನಿಸಿದ್ದಳು. ಒಂದು ಗಂಟೆಯ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಕೇವಲ $0.30ರಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಮಾತ್ರಾ ಸಂಬಳವಾಗಿ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ದಿನಗಳವು. ಪಿಕರಿಂಗನು ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳಿಗೆ ಅಸ್ಥಿರ ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು (Variable Stars) ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದನು. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗೊಳ್ಳುವ ಹೊಳಪನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಈ ಅಸ್ಥಿರ ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಆ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ, ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಿಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಕುತೂಹಲಕರ ವಿಷಯವಾಗಿತ್ತು. ಇಂತಹ ನಕ್ಷತ್ರಗಳ  ಛಾಯಾಚಿತ್ರ ತಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ ಲೆವಿಟ್ಟಳು, ಒಂದು ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಅನ್ವೇಷಣೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತಾಳೆಂದು ಪಿಕರಿಂಗನು ಕನಸು-ಮನಸಿನಲ್ಲೂ ಯೋಚಿಸಿರಲಿಲ್ಲ.

ದಕ್ಷಿಣ ಗೋಲಾರ್ಧದಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸುವ, ಪೆರುವಿನ ಅರಿಕಿಪಾದಿಂದ ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಣಾಲಯದವರು ಚಿತ್ರೀಕರಿಸಿದ್ದ, ಸಣ್ಣ ಮೆಗೆಲ್ಯಾನಿಕ್ ಮೋಡಗಳು (Small Megellanic Cloud-SMC) ಎಂಬ ನೀಹಾರಿಕೆಯ (Nebula) ಛಾಯಾಚಿತ್ರದ ತಟ್ಟೆಯನ್ನು ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಈ ನೀಹಾರಿಕೆಗಳಿಗಿರುವ ದೂರ ಮತ್ತು ಆ ದೂರವನ್ನು ಅಳೆಯುವ ವಿಧಾನ ಇನ್ನೂ ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಕರಿಗೆ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ಛಾಯಾಗ್ರಹಣ ಫಲಕಗಳನ್ನು ಕೂಲಂಕುಶವಾಗಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದ ಲೆವಿಟ್ಟಳು, ಅಸ್ಥಿರ ಚರತಾರೆಗಳು ಅಥವಾ ಸೀಫಿಡ್ ಅಸ್ಥಿರ ನಕ್ಷತ್ರಗಳು (Cepheid Variables) ಎಂಬ 25 ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು, ಸಣ್ಣ ಮೆಗೆಲ್ಲಾನಿಕ್ ಮೋಡಗಳಲ್ಲಿ ಅನ್ವೇಷಿಸಿದಳು. ಈ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ಹೊಳಪು ನಿಯತಕಾಲಿಕವಾಗಿ ಏರುಪೇರಾಗುತ್ತವೆ. ಇವೆಲ್ಲಾ ಅಸ್ಥಿರ ಚರತಾರೆಗಳೂ ಸಣ್ಣ ಮೆಗಾಲೆನಿಕ್ ಮೋಡಗಳಲ್ಲೇ ಇರುವುದರಿಂದ, ಆ ಎಲ್ಲ ನಕ್ಷತ್ರಗಳೂ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಒಂದೇ ದೂರದಲ್ಲಿರಬೇಕು ಎಂದು ಊಹಿಸಿ ಸರಿಯಾಗಿಯೇ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದಳು. ಈ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಈ ಅಸ್ಥಿರ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ಹೊಳಪು ಮತ್ತು ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಯ ನಡುವಣ ಇರುವ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಮಾಡಿದಾಗ, ಅಸ್ಥಿರ ಚರತಾರೆಯೊಂದರ ಏರಿಳಿತಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಮಯ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಷ್ಟೂ, ಅದರ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಹೊಳಪು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದಿದ್ದಳು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ನಕ್ಷತ್ರವೊಂದನ್ನು ನೋಡಿ, ಅದರ ಸಾಂದ್ರತೆಯನ್ನು ಅಳೆಯಬೇಕಾದರೆ, ನೀವು ಕೇವಲ ಅದರ ಆವರ್ತನವನ್ನಷ್ಟೇ ಅಳತೆ ಮಾಡಿದರಾಯಿತು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ ಅನ್ವೇಷಿಸಿದ್ದಳು. ನಂತರ ನಿಮ್ಮ ಹತ್ತಿರ ಇರುವ ನಕ್ಷತ್ರದ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಹೊಳಪು ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯಿಂದ ಕಾಣುವ ಅದರ ಸ್ಪಷ್ಟ ಹೊಳಪನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಅದರ ಅಂತರವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಮಾಡಬಹುದು ಎಂದು ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟಳು-ಏಕೆಂದರೆ ನಕ್ಷತ್ರದ ಹೊಳಪು, ಅದರ ದೂರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಸಂಶೋಧನೆಯು ಎರಡು ಅಸ್ಥಿರ ಚರತಾರೆಗಳು ಹಾಗೂ ಭೂಮಿಯ ನಡುವಣ ಹೊಂದಿರುವ ಕೇವಲ ಸಂಗತ ದೂರವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಾಚಾರಮಾಡಲು ಅವಕಾಶಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ.

ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಖಗೋಳ ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ಛಾಯಾಚಿತ್ರಣದ ಫಲಕಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದ ಸುಮಾರು 1,777 ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು ಸಂಬಂಧಿಸಿ ನಡೆಸಿದ್ದ ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಈ ಅನ್ವೇಷಣೆಯು, ಇತರ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಿಗೆ ಸ್ವರ್ಗದ ಬಾಗಿಲನ್ನೇ ತೆರೆದಿಟ್ಟು ಮುಂದಿನ ಮಹದ್ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ಅನುವುಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತ್ತು. ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಈ ಸಂಶೋಧನೆ ಎಷ್ಟು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿತ್ತೆಂದರೆ, 1925ರಲ್ಲಿ, ಸ್ವೀಡನ್ನಿನ ಗಣಿತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ, ಯೋಸ್ಟಾ ಮಿಟ್ಟಾಗ್-ಲೆಫ಼್ಲರ್ (Gösta Mittag-Lefller) ಲೆವಿಟ್ಟಳಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದು, ನಿಮ್ಮನ್ನು 1926ರ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ನೋಬೆಲ್ ಪಾರಿತೋಷಕಕ್ಕೆ ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ನನ್ನ ಮನ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಬಯಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಸಿದ್ದನು. ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಅದಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆಯೇ 1921ರಲ್ಲಿ ನಿಧನಳಾಗಿದ್ದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳಿಗೆ ಆ ಪತ್ರ ತಲುಪಲೇ ಇಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಆ ಪತ್ರವು ಅಂದು ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಖಗೋಳ-ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ನಿರ್ದೇಶಕನಾಗಿದ್ದ ಹಾರ್ಲೋ ಶೆಪ್ಲಿಯ (Harlow Shepely) ಕೈಸೇರಿತು. ಮಿಟ್ಟಾಗ್-ಲೆಫ಼ಲರ್ ಪತ್ರಕ್ಕೆ ಬರೆದ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಶೆಪ್ಲಿ, ಶಾಪಗ್ರಸ್ತ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳ ಬಗ್ಗೆ ಕೇವಲ ಮಸುಕಾದ ಪ್ರಶಂಸೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಬರೆದು, ಆ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲ ಹಕ್ಕುದಾರ ತಾನೆಂತಲೂ, ಅವಳ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಫಲಿತಾಂಶವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿ, ಅದರ ಅರ್ಥವಿವರಣೆ ತಾನು ನೀಡಿದ್ದ ಕಾರಣದಿಂದ, ಅದರ ಭೌತಿಕ ಸಾಧನೆ ತನ್ನದೆಂದು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡು ಬರೆದಿದ್ದನು. ಮೃತರಾದವರಿಗೆ ಮರಣೋತ್ತರವಾಗಿ ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡುವ ಪದ್ಧತಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದ ಕಾರಣ, ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳಿಗೆ ಅವಳು ಮಾಡಿದ್ದ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಸಲ್ಲಬೇಕಾಗಿದ್ದ ಗೌರವ ದಕ್ಕಲಿಲ್ಲ. ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಪಿಕರಿಂಗನು, ಲೆವಿಟ್ಟಳನ್ನು ತನ್ನ ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ನೇಮಿಸಿಕೊಂಡಾಗ, ಅವಳು ನಡೆಸಿದ ಕಾರ್ಯ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ಕ್ರಾಂತಿಯನ್ನುಂಟು ಮಾಡಬಹುದೆಂಬ ಯಾವುದೇ ಕಲ್ಪನೆಯೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಫಲಿತಾಂಶವನ್ನು 1908ರಲ್ಲಿ The Annals of the Astronomical Observatory of Harvard College ಪ್ರಕಾಶನದ ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಅವಳ ಈ ಅನ್ವೇಷಣೆಯನ್ನು “ಕಾಲಾವಧಿ ಹಾಗೂ ಪ್ರಕಾಶಮಾನತೆಯ ಸಂಬಂಧ” (Period and Luminosity Relationship) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ನೀಹಾರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿಯ ಈ ಸಂಬಂಧವು ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಅನ್ವೇಷಣೆಗೆ, ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಾನದಂಡ ಕಂದೀಲಿನ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಇದನ್ನೇ ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಡೆನ್ಮಾರ್ಕಿನ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಹೆರ್ಟ್ಝಸ್ಪ್ರುಂಗ್ (Hertzsprung, Denmark), ನಮ್ಮ ಆಕಾಶಗಂಗೆಯಲ್ಲಿರುವ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ನೀಹಾರಿಕೆಗಳ ನಡುವಿನ ದೂರವನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದನು.

 

ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಈ ಅನ್ವೇಷಣೆ ನಮ್ಮ ವಿಶ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗಿದ್ದ ಅನೇಕ ಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಇದರ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆಯೇ ಮುಂದೆ ಹಾರ್ಲೋ ಶಪ್ಲೆ (Harlow Shapley), ಸೂರ್ಯನನ್ನು ನಮ್ಮ ವಿಶ್ವದ ಕೇಂದ್ರ ಭಾಗದಿಂದ ವರ್ಗಾಯಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತಲ್ಲದೇ, ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳ ಈ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಸಹಾಯದಿಂದಲೇ, ನಂತರ ಅಮೆರಿಕೆಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಕನಾದ ಹಬ್ಬಲ್ಲನಿಗೆ (Edward Hubble), ನಮ್ಮ ವಿಶ್ವವು ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ದೃಢಪಡಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಆಧುನಿಕ ಖಗೋಳತಜ್ಞರು ನಮ್ಮ ವಿಶ್ವದ ರಚನೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಅರಿಯುವಲ್ಲಿ, ಅಂತರ-ತಾರಾಗಣೀಯ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಅಂತರಗಳನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಮಾಪನ ಮಾಡಲು ಸಹಾಯಕಾರಿಯಾಗುವಂತಹ ಒಂದು ಮಹಾನ್ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ, ಅಂದು ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳಿಗೆ ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಖಗೋಳವೀಕ್ಷಣಾಲಯ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಸಂಬಳ ವಾರಕ್ಕೆ ಕೇವಲ $.10.50! ಅಂತಹ ಮಹಾನ್ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಬೆಲೆ ಇಷ್ಟೇನೇ! ಮಹಿಳೆಯಾದ್ದ ಕಾರಣ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳಿಗೆ ಹಣವಂತೂ ಕಡಿಮೆ ಲಭ್ಯವಾಗಿತ್ತು, ಅದರೆ ವಿಧಿಯ ವಿಲಾಸ ನೋಡಿ, ಅವಳು ಸತ್ತ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ಯೋಷ್ಟಾ ಮಿಟ್ಟಾಗ್-ಲೆಫ಼್ಲರ್ ಆಕೆಯ ಹೆಸರನ್ನು ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗೆ ಸೂಚಿಸುವುದಾಗಿ ಬರೆದಿದ್ದ. ಅಂತೂ ಇಂತೂ ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ರಾಜ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬಂತೆ, ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಕಾರಣದಿಂದ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಅರ್ಹ ಮಹಿಳೆಯ ಮಹಾನ್ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಅನ್ವೇಷಣೆಗೆ ವಿಜ್ಞಾನ ಲೋಕದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಪಾರಿತೋಷಕ ಲಭಿಸಲಿಲ್ಲ. 1921ಕಡೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ರೋಗಕ್ಕೆ ಬಲಿಯಾದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳಿಗೆ ಅವಳ ಜೀವಿತಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಮೆರಿಕೆಯ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಖಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಸಂಸ್ಥೆ, ಅಮೆರಿಕೆಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಅಸೋಸಿಯೇಶನ್ ಅಂತಹ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಸಂಘಗಳ ಗೌರವ ಸದಸ್ಯತ್ವ ದೊರೆತಿದ್ದರೂ, ಅವಳ ಮಹಾನ್ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೌರವ ಸಿಕ್ಕಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಹಬ್ಬಲ್ಲನಂತೂ, ತನ್ನ ಜೀವಿತಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳಿಗೆ ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ದೊರಕಬೇಕಾಗಿತ್ತು ಎಂದಿದ್ದನು.

ಆದರೆ ದುರಾದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಅವಳಿಗೆ ಅದು ದಕ್ಕಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಇಂದು ನಮ್ಮ ಭೂಮಿಯ ಉಪಗ್ರಹವಾದ ಚಂದ್ರನ ಮೇಲಿರುವ ಅನೇಕ ಕುಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಕ್ಕೆ Crater Levitt  ಎಂದು ಅವಳ ಹೆಸರನ್ನಿಡಲಾಗಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಅವಳ ಹೆಸರು ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅವಳು ನಡೆಸಿದ ಅನ್ವೇಷಣೆಗೆ ತಕ್ಕದಾಗಿ ಚಿರಂತನವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ ಅನ್ನಬಹುದು. ಅಷ್ಟೇ ಏನು, ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅಮೆರಿಕೆಯ ನಾಟಕಕಾರ್ತಿ ಲಾರೆನ್ ಗುಂಡರಸನ್ (Lauren Gunderson) ಬರೆದ “ನಿಶ್ಯಬ್ದ ಆಕಾಶ” (Silent Sky) ಎಂಬ ನಾಟಕವು, ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಜೀವನವನ್ನೇ ಕುರಿತಾಗಿದ್ದು, ಅವಳ ಜೀವನಯಾತ್ರೆಯನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಏನೇ ಆಗಲೀ ಅಂದಿನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಬಗ್ಗೆ ಇದ್ದ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹಗಳ ನಡುವೆಯೂ, ಸದ್ದಿಲ್ಲದೇ ತನ್ನ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸಿ, ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಛಾಪನ್ನು ಒತ್ತಿದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟ ಲೆವಿಟ್ಟಳ ಹೆಸರನ್ನು ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪುಟಗಳಲ್ಲಿ ಸುವರ್ಣಾಕ್ಷರಗಳಲ್ಲಿ ಬರೆದಿಡುವಂತಹುದು. ತನ್ನ ತಾರುಣ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ವ್ಯಾಧಿಗೆ ಬಲಿಯಾದ ಹೆನ್ರಿಯೆಟ್ಟಳ ಆಯಸ್ಸು ಹೆಚ್ಚಿದ್ದರೆ, ಅವಳಿಂದ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಮಹಾನ್ ಅನ್ವೇಷಣೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು ಎನ್ನುವುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವೇ ಇಲ್ಲಾ!